Σκοπός του βιβλίου

“Όταν όλοι οι ερευνητές γνωρίζουν την Ανοικτή Επιστήμη και εκπαιδεύονται, υποστηρίζονται και καθοδηγούνται σε όλα τα στάδια της σταδιοδρομίας τους προκειμένου να εφαρμόσουν την Ανοικτή Επιστήμη, υπάρχει η δυνατότητα να αλλάξει ριζικά ο τρόπος με τον οποίο διεξάγεται και δημοσιεύεται η έρευνα, προωθώντας ένα επιστημονικό οικοσύστημα στο οποίο η έρευνα επωφελείται από την αυξημένη ορατότητα, μοιράζεται πιο αποτελεσματικά και πραγματοποιείται με ενισχυμένη ερευνητική ακεραιότητα “ Open Science Skills Working Group Report (2017)

Η Ανοικτή Επιστήμη, δηλαδή το κίνημα να γίνουν οι διαδικασίες και τα αποτελέσματα της έρευνας πιο προσιτά και επαναχρησιμοποιήσιμα από όλους, αφορά τόσο τον πολιτισμό και τη γνώση όσο και τις τεχνολογίες και υπηρεσίες. Επομένως, αποτελεί σπουδαίο καθήκον να πειστούν οι ερευνητές για τα οφέλη που θα έχουν αλλάζοντας τις πρακτικές τους, καθώς και να εξοπλιστούν με τις δεξιότητες και τις γνώσεις που απαιτούνται για να εφαρμόσουν αυτές τις αλλαγές.

Το παρόν βιβλίο προσφέρει καθοδήγηση και πόρους για διδάσκοντες και εκπαιδευτές της Ανοικτής Επιστήμης, καθώς και για οποιονδήποτε ενδιαφέρεται να βελτιώσει τα επίπεδα διαφάνειας και συμμετοχικότητας στην πρακτική της έρευνας. Το εγχειρίδιο προτείνει εκπαιδευτικές δραστηριότητες που μπορούν να προσαρμοστούν σε διαφορετικά περιβάλλοντα και ομάδες, ώστε να υποστηρίξει και να συνδέσει την αναδυόμενη κοινότητα Ανοικτής Επιστήμης που επιθυμεί να μεταδώσει τις γνώσεις της. Το βιβλίο εξοπλίζει τους εκπαιδευτές με μεθόδους, οδηγίες, υποδειγματικά εκπαιδευτικά περιγράμματα και έμπνευση για τις δικές τους εκπαιδεύσεις με θέμα την Ανοικτή Επιστήμη. Εξοπλίζει τους υποστηρικτές της Ανοικτής Επιστήμης σε όλο τον κόσμο με πρακτική τεχνογνωσία για την μετάδοση των αρχών της Ανοικτής Επιστήμης σε ερευνητές και υποστηρικτικό προσωπικό για την έρευνα. Τι λειτουργεί, τι δεν λειτουργεί; Πώς μπορείτε να αξιοποιήσετε στο έπακρο περιορισμένους πόρους; Εδώ θα βρείτε πληθώρα πόρων που θα σας βοηθήσουν να δημιουργήσετε τις δικές σας εκπαιδευτικές εκδηλώσεις.

Με βάση τη συλλογική εμπειρία και τις δεξιότητες των συγγραφέων για τη μετάδοση των αρχών της Ανοικτής Επιστήμης, αυτό το εγχειρίδιο προσανατολίζεται στην πρακτική διδασκαλία σε ένα ανοιχτό περιβάλλον γνώσης και εκπαίδευσης. Με άλλα λόγια, το επίκεντρο αυτού του εγχειριδίου δεν έγκειται στη διάδοση της ιδέας της Ανοικτής Επιστήμης, αλλά στο πώς να υποστηρίξουμε πιο αποτελεσματικά τις πρακτικές της Ανοικτής Επιστήμης.

Σε ποιους απευθύνεται το βιβλίο;

Αυτό το εγχειρίδιο προορίζεται για οποιονδήποτε επιθυμεί να φιλοξενήσει εκπαιδευτικές εκδηλώσεις της Ανοικτής Επιστήμης ή να εισάγει έννοιες της Ανοικτής Επιστήμης σε εκπαιδευτικές εκδηλώσεις που αφορούν κάποιο συγκεκριμένο επιστημονικό πεδίο, προκειμένου να προωθήσει την υιοθέτηση πρακτικών ανοιχτής έρευνας. Στους αποδέκτες περιλαμβάνονται ερευνητές, βιβλιοθηκονόμοι, πάροχοι υποδομών, στελέχη υποστήριξης έρευνας, χρηματοδότες, υπεύθυνοι χάραξης πολιτικής και υπεύθυνοι λήψης αποφάσεων. Το εγχειρίδιο προορίζεται επίσης για όλους όσοι αλληλεπιδρούν σε τακτικά ή περιστασιακά χρονικά διαστήματα με ερευνητές (και άλλους ενδιαφερόμενους φορείς) και επιθυμούν να μοιραστούν τις γνώσεις τους για την Ανοικτή Επιστήμη, είτε ως μέρος των τακτικών εργασιακών τους καθηκόντων είτε ως επιπλέον χρονική επένδυση. Θα είναι εξαιρετικά χρήσιμο σε όσους επιθυμούν να φιλοξενήσουν εκπαιδευτικές εκδηλώσεις για την προώθηση της επαναχρησιμοποίησης, της συμμετοχικότητας, της αποτελεσματικότητας, της ισότητας και της διάδοσης της έρευνας, ανεξάρτητα από το αν αποδίδουν (ή ακόμη και αν επιθυμούν να χρησιμοποιήσουν) τον όρο Ανοικτή Επιστήμη.

Στο εγχειρίδιο, ορίζουμε ως “εκπαιδευτή” κάθε άτομο που επιθυμεί να διοργανώσει μια εκπαιδευτική εκδήλωση για την Ανοικτή Επιστήμη, ανεξάρτητα από την εμπειρία του. Είναι σημαντικό πως περιλαμβάνονται εκείνοι που θα ένιωθαν άβολα ή δεν θα επιθυμούσαν να χρησιμοποιήσουν την ετικέτα της Ανοικτής Επιστήμης στη διδασκαλία τους. Το βιβλίο περιέχει συμβουλές για τη διδασκαλία συγκεκριμένων δεξιοτήτων και εννοιών για τη βελτίωση της εργασίας των ερευνητών. Και ενώ οι περισσότεροι εμπίπτουν στον γενικό όρο “Ανοικτή Επιστήμη”, δεν χρειάζεται να διδάσκονται ομοίως. Η επιφυλακτικότητα της ετικέτας “Ανοικτή Επιστήμη” μπορεί να σημαίνει ότι η εκπαίδευση για την “Ανοικτή Επιστήμη” προσελκύει μόνο ένα συγκεκριμένο τμήμα ερευνητών, ενώ η εκπαίδευση “Πώς να δημοσιεύσετε τα δεδομένα σας” προσελκύει μια πιο διαφορετική ομάδα. Μέρος της δουλειάς ενός εκπαιδευτή είναι να ορίζει το κοινό-στόχο του και τον καλύτερο τρόπο για να το προσεγγίσει, επομένως τέτοιου είδους αποφάσεις θεωρούμε οτι λαμβάνονται καλύτερα από εσάς!

Τι είναι η Ανοικτή Επιστήμη;

Σύμφωνα με την ταξινόμηση του FOSTER, “Η ανοικτή επιστήμη είναι το κίνημα για την παροχή πρόσβασης στην επιστημονική έρευνα, στα επιστημονικά δεδομένα και στην επιστημονική διάχυση σε όλα τα επίπεδα μιας διερευνητικής κοινωνίας.” Μπορεί να οριστεί ως μια ομαδοποίηση αρχών και πρακτικών:

• Αρχές: Η Ανοικτή Επιστήμη αναφέρεται στην αυξημένη διαφάνεια, επαναχρησιμοποίηση, συμμετοχή, συνεργασία, λογοδοσία και αναπαραγωγιμότητα για την έρευνα. Στοχεύει στη βελτίωση της ποιότητας και της αξιοπιστίας της έρευνας μέσω αρχών όπως η συμπερίληψη, η δικαιοσύνη, η ισότητα και η κοινή χρήση. Κοινώς, η Ανοικτή Επιστήμη μπορεί να θεωρηθεί ως έρευνα που πραγματοποιείται ορθά και εκτείνεται σε όλες τις Επιστήμες της Ζωής και των Φυσικών Επιστημών, τη Μηχανική, τα Μαθηματικά, τις Κοινωνικές Επιστήμες και τις Ανθρωπιστικές Επιστήμες (Open Science MOOC).

• Πρακτικές: Η Ανοικτή Επιστήμη περιλαμβάνει αλλαγές στον τρόπο με τον οποίο πραγματοποιείται η επιστήμη - συμπεριλαμβάνει την ανοικτή πρόσβαση σε ερευνητικές δημοσιεύσεις, την κοινή χρήσης δεδομένων, τα ανοιχτά σημειωματάρια (notebooks), τη διαφάνειας στην αξιολόγηση της έρευνας, τη διασφάλιση της αναπαραγωγιμότητας της έρευνας (όπου είναι δυνατόν), τη διαφάνειας στις ερευνητικές μεθόδους, τα ανοιχτού κώδικα λογισμικό και υποδομές, την επιστήμη των πολιτών και τους ανοιχτούς εκπαιδευτικούς πόρους.

Σημείωση: Καθώς η αγγλική λέξη “επιστήμη” παραδοσιακά δεν περιλαμβάνει τις ανθρωπιστικές και κοινωνικές επιστήμες, χρησιμοποιούνται συχνά πιο ρητά περιεκτικοί όροι όπως “ανοιχτή επικοινώνηση” ή “ανοιχτή έρευνα”. Εδώ, χρησιμοποιούμε τον όρο «Ανοικτή Επιστήμη» επειδή είναι ο πιο κοινός, όμως θα πρέπει να τονιστεί ότι αναφέρεται σε έρευνα που πραγματοποιείται από όλα τα επιστημονικά πεδία.

Πως να χρησιμοποιήσετε το βιβλίο

Το εγχειρίδιο έχει σχεδιαστεί με αρθρωτό τρόπο. Μπορείτε να επιλέξετε κεφάλαια που σας ενδιαφέρουν και να παραλείψετε άλλα που μπορεί να μην σχετίζονται με εσάς ή την εκπαίδευσή σας.

Στο Κεφάλαιο 2 θα εμβαθύνετε στο περιεχόμενο της εκπαίδευσής σας. Σε αυτό το μέρος του εγχειριδίου παρουσιάζονται και εξηγούνται όλα τα θέματα που σχετίζονται με την Ανοικτή Επιστήμη. Γνωρίζετε ήδη ένα ή δύο; Τέλεια, τότε ρίξτε μια ματιά σε άλλες πτυχές που ίσως δεν έχετε ξανακούσει. Το πιο πιθανό είναι να βρείτε χρήσιμες τις πληροφορίες αυτές, ακόμα κι αν δεν σκοπεύετε να πραγματοποιήσετε εκπαιδευτικές εκδηλώσεις για αυτά ακριβώς τα θέματα - υπάρχει μεγάλη επικάλυψη μεταξύ των θεμάτων της Ανοικτής Επιστήμης.

Εάν οι γνώσεις σας σχετικά με την εκπαίδευση είναι ελάχιστες ή μηδενικές, ρίξτε μια ματιά στο Κεφάλαιο 3: “Σχετικά με τη Μάθηση και την Εκπαίδευση”. Προσφέρει μια επισκόπηση για τις ακολουθούμενες διδακτικές τεχνικές, καθώς και πρακτικές συμβουλές για τον σχεδιασμό της εκπαίδευσης. Εάν έχετε ήδη κάποια εμπειρία, μπορείτε εξίσου να τη χρησιμοποιήσετε για να μάθετε τις διαφορετικές διδακτικές προσεγγίσεις και για να επικαιροποιήσετε τις γνώσεις σας.

Μεγαλύτερες επιμορφωτικές και ενημερωτικές εκδηλώσεις ενδέχεται να απαιτούν περισσότερο προγραμματισμό. Η επιτυχία της εκδήλωσής σας συνεπάγεται με πολλές αποφάσεις, από μικρές έως μεγάλες, οι οποίες παρουσιάζουν κάποια στοιχειώδη χρονοευαισθησία. Το Κεφάλαιο 4 παρέχει χρήσιμες πληροφορίες και εργαλεία για την οργάνωση και τον προγραμματισμό της εκπαίδευσής σας, όπως μια λίστα ελέγχου.

Οι ζωηρές και διαδραστικές εκπαιδευτικές εκδηλώσεις βασίζονται στην ανάπτυξη δραστηριοτήτων για την προσέλκυση του κοινού. Οι παραδειγματικές ασκήσεις και οι πρόσθετοι πόροι μας θα επιτύχουν τον σκοπό αυτό, προσφέροντας πρακτικές γνώσεις σχετικά με τα θεωρητικά θέματα ή συλλέγοντας σχόλια από τους συμμετέχοντες. Το Κεφάλαιο 5 σας διαθέτει μια σειρά από δοκιμασμένες και εγκεκριμένες ασκήσεις και πόρους από εμπειρογνώμονες στην εκπαίδευση για την Ανοικτή Επιστήμη. Μη διστάσετε να τα δοκιμάσετε, να τα επαναχρησιμοποιήσετε και να τα προσαρμόσετε στις δικές σας ανάγκες!

Όπως κάθε άλλο αναδυόμενο πεδίο, η Ανοικτή Επιστήμη χρησιμοποιεί αρκετές φορές δύσκολη ορολογία. Κάποιους από αυτούς τους όρους μπορεί να μην τους γνωρίζετε. Μην αποθαρρύνεστε! Το “Γλωσσάριο” θα εξηγήσει τους περισσότερους από τους λιγότερο γνωστούς όρους και έννοιες.

Το εγχειρίδιο διατηρείται ως ένας ζωντανός πόρος. Αυτό σημαίνει ότι θα ενημερώνεται τακτικά ακολουθώντας τις νέες εξελίξεις στην Ανοικτή Επιστήμη, καθώς και απαντώντας σε σχόλια και προτάσεις από άλλους εκπαιδευτές για την Ανοικτή Επιστήμη και το ευρύ κοινό μας. Μη διστάσετε να προτείνετε ή να προσθέσετε τις βέλτιστες πρακτικές, τα παραδείγματα, τους πόρους, τις απόψεις ή τις εμπειρίες σας στο GitBook.

Ευελπιστούμε ότι θα απολαύσετε την ανάγνωση του εγχειριδίου και σας ευχόμαστε ό,τι καλύτερο για τη μελλοντική σας εκπαίδευση για την Ανοικτή Επιστήμη!

Ανοιχτές Άδειες και Αναγνωρισιμότητα

Το Εγχειρίδιο Εκπαίδευσης για την Ανοικτή Επιστήμη έχει παραχθεί ως Ανοιχτός Εκπαιδευτικός Πόρος για να σας δώσει τη δυνατότητα να το χρησιμοποιήσετε με τον καλύτερο δυνατό τρόπο. Συνεπώς, αυτή η εργασία διατίθεται με άδεια Creative Commons Public Domain Dedication (CC0 1.0 Universal). Δεν χρειάζεται να μας ζητήσετε άδεια για να επαναχρησιμοποιήσετε και να αντιγράψετε πληροφορίες από το εγχειρίδιο. Μη διστάσετε να χρησιμοποιήσετε πληροφορίες από την ενότητα περιεχομένου για τις διδακτικές σας διαφάνειες ή εικόνες που φαίνονται κατάλληλες για την εκπαίδευσή σας. Λάβετε υπόψη ότι ορισμένοι πόροι που αναφέρονται μέσα στο εγχειρίδιο ενδέχεται να προστατεύονται από πνευματικά δικαιώματα. Όπου συμβαίνει αυτό, υπάρχει σχετική αναφορά στο κείμενο. Παρακαλούμε να δημιουργήσετε μια αναφορά στο εγχειρίδιο όταν χρησιμοποιείτε το περιεχόμενό του.

Προσπαθήσαμε να αποδώσουμε αναφορές σε όλες τις πηγές μας. Εάν για κάποιο λόγο έχουμε ξεχάσει να σας παρέχουμε την κατάλληλη αναγνώριση, δεν έχει γίνει με κακόβουλη πρόθεση. Μη διστάσετε να επικοινωνήσετε μαζί μας στο elearning@fosteropenscience.eu για τυχόν διορθώσεις.